Únete á nosa canle de Whatsapp
Nos últimos 16 anos, o autismo chegou a triplicar a súa incidencia, o que expón un colosal reto e moitos interrogantes á comunidade científica. Estímase que, actualmente, ao redor de 1 de cada 100 nenos recibe un diagnóstico de trastorno do espectro autista (TEA), cunha prevalencia catro veces maior nos varóns que nas nenas.
O TEA engloba distintas variantes da enfermidade. Algúns afectados presentan desafíos intelectuais e de comunicación tan pronunciados que requiren coidados para sempre, mentres que outros mostran síntomas máis sutís.
En calquera caso, e aínda que poden asomar ao longo de toda a vida, os primeiros indicios de autismo adoitan emerxer nos primeiros dous anos de vida. A miúdo coexiste con outros trastornos neurolóxicos ou psiquiátricos, como a hiperactividade e o trastorno por déficit de atención con hiperactividade (TDAH).
Unha amálgama de desencadeantes
E se complexas son as manifestacións do autismo, aínda o son máis as súas potenciais causas. Crese que están relacionadas cunha interacción de múltiples factores, incluíndo mutacións xenéticas, compoñentes biolóxicos e factores ambientais. A pesar disto, nas últimas décadas xurdiron teorías especulativas que carecen de evidencia científica sólida.
O que os estudos si demostraron é que hai un compoñente hereditario, cun peso que pode oscilar entre o 40% e o 90%. Identificáronse máis de 100 xenes e rexións xenómicas asociadas co TEA, aínda que non hai un só xene común a todas as persoas que o sofren.
A pesar destes avances na comprensión da enfermidade, é importante destacar que só ao redor dun terzo dos casos se poden vincular directamente a factores xenéticos. Un exemplo disto é que ser pai a unha idade avanzada aumenta a probabilidade de ter un fillo con autismo. Débese a que os espermatozoides poden acumular mutacións xenéticas adicionais relacionadas co envellecemento.
Non hai un só xene común a todas as persoas con autismo
Ademais, as infeccións contraídas pola nai durante o embarazo poden desencadear unha resposta inflamatoria que xera niveis elevados dunha molécula de sinalización inflamatoria chamada interleucina-17a (IL-17a). Ese proceso non só é capaz de afectar o desenvolvemento cerebral do feto, senón tamén de perturbar o equilibrio do microbioma materno, os microorganismos que habitan no corpo da nai.
Os estudos realizados en roedores revelaron alteracións no sistema inmunolóxico, cambios no metabolismo do triptófano (un aminoácido esencial) e modificacións na comunicación entre neurotransmisores como o ácido gamma-aminobutírico (GABA) e o glutamato no cerebro. Tanto as bacterias Lactobacillus como Bifidobacterium foron eficaces para reducir o dano neuronal producido o exceso de glutamato, unha característica autista desenvolvida polos ratos. E en estudos clínicos observouse que a bumetanida (un diurético) podería regular a relación GABA/glutamato no cerebro e reducir a gravidade dos síntomas autistas en nenos pequenos con TEA.
O protagonismo das bacterias intestinais, baixo a lupa
Actualmente, a microbiota intestinal —a comunidade de microorganismos que coloniza o noso intestino— converteuse nun campo de investigación crucial no estudo do autismo. Os científicos descubriron conexións significativas entre o TEA e a incidencia de trastornos gastrointestinais, que afectan a entre o 30% e o 50% dos pacientes, así como cambios na composición da súa microbiota intestinal.
Investigacións que analizaron mostras de ADN nas feces detectaron a presenza de certas bacterias, como as dos xéneros Clostridium ou Desulfovibrio, en grupos de nenos que padecían problemas gastrointestinais e TEA. Ademais, demostrouse que os fíos Bacteroidetes, Firmicutes e Actinobacteria son máis abundantes nos nenos con autismo que nos controis.
Unha mestura de probióticos logrou mellorar as habilidades de comunicación, sociabilidade e conciencia de 30 nenos con TEA
A pregunta xorde por si soa: pode influír a alteración da ecoloxía microbiana intestinal na disfunción do desenvolvemento neurolóxico? Investigacións en ratos proporcionaron pistas valiosas nesta dirección. Así, a administración dunha especie de bacteria chamada Lactobacillus reuteri logrou reverter algúns dos comportamentos asociados ao TEA nos animais de laboratorio.
Outros ensaios centráronse nos efectos de trasplantar a microbiota fecal recollida de nenos con autismo a ratos, o que produciu cambios suxestivos de autismo no comportamento dos roedores. E en estudos clínicos, 30 nenos con TEA que tomaron todos os días, durante tres meses, unha mestura de probióticos composta por cepas de Lactobacillus acidophilus, Lactobacillus rhamnosus e B. longum experimentaron melloras nas súas habilidades de comunicación, sociabilidade e conciencia.
Outro experimento consistiu en administrar Lactobacillus plantarum PS128 a un grupo de 36 nenos durante catro semanas. Aínda que non se observaron melloras significativas nas puntuacións de conduta segundo diversas escalas de diagnóstico, os investigadores si identificaron unha redución da ansiedade, a hiperactividade e os comportamentos de confrontación e desafío.
Novas terapias no horizonte?
O tratamento do autismo baséase nun enfoque integral que abarca terapias de diversos tipos (condutuais, educativas e da fala), medicamentos psiquiátricos e dietas específicas. Con todo, ata a data, non existe unha aprobación médica para abordar directamente os seus síntomas fundamentais, como as dificultades na comunicación social e os comportamentos repetitivos.
Entender a relación entre a microbiota intestinal e o cerebro promete cambiar o panorama. No futuro, quizá podamos deseñar intervencións que combinen a dieta con probióticos ou prebióticos, de maneira non invasiva, para modular o microbioma dos afectados por TEA. Aínda que non proporcionaría unha “cura”, podería mellorar os síntomas, que é o que a maioría das familias afectadas busca.
*Sonia Villapol é Assistant Professor no Houston Methodist Research Institute.
Cláusula de divulgación: Sonia Villapol non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis alá do cargo académico citado.
