Un novo gromo do letal virus Nipah, rexistrado no estado indio de Kerala, fixo saltar as alarmas. Ata a data hai seis casos confirmados, dos cales catro están baixo tratamento e dous faleceron. As autoridades sanitarias puideron establecer o punto de contacto da última persoa infectada, un home de 39 anos que estaba no mesmo hospital privado onde a primeira vítima do virus (outro home de 47 anos) buscara tratamento antes de morrer o 30 de agosto de 2023.
India foi testemuña de polo menos cinco gromos de virus Nipah desde 2001, un en Bengala Occidental e catro en Kerala. O goberno deste país está a traballar para avaliar as medidas preventivas para abordar o gromo e elaborou unha lista cos nomes de 1.080 persoas que puideron ter contacto cos afectados. Delas, 297 están na categoría de “alto risco”.
De momento, as autoridades puxeron en marcha probas masivas para deter a propagación do virus, restrinxiron as reunións públicas e pecharon escolas, oficinas e o transporte público. No gromo rexistrado tamén no estado de Kerala en 2018, de 19 persoas infectadas, tan só dúas sobreviviron.
Un virus extremadamente perigoso
O virus Nipah é un patóxeno zoonótico emerxente que pertence ao xénero Henipavirus e á familia Paramyxoviridae e que causa encefalite febril grave. Ten ARN monocatenario (de cadea sinxela) de polaridade negativa. Debido ao seu tempo de xeración extremadamente curto e á súa evolución máis rápida, os virus ARN mostran unha maior probabilidade de infección de novas especies hospedadoras. Son considerados un dos principais factores responsables de entre o 25% e o 44% das enfermidades infecciosas emerxentes recentes.
As infeccións co virus Nipah foron descritas por primeira vez durante os gromos epidémicos que afectaron a criadores de porcos de Malaisia e Singapura entre 1998 e 1999. Este episodio non só provocou case 300 casos e máis de 100 mortes en humanos, senón que tamén xerou un impacto económico substancial, xa que houbo que sacrificar máis dun millón de porcos para axudar a controlar o gromo. O nome do virus provén de Sungai Nipah, un pobo da península de Malaisia onde vivían os criadores de porcos que enfermaron de encefalite.
As primeiras infeccións co virus Nipah detectáronse en Malaisia e Singapura a finais dos 90
O índice de casos mortais nos diversos gromos rexistrados ata a data variou do 33% ata aproximadamente o 75%, polo que nos enfrontamos a un virus moi perigoso. Ademais, estímase que o 25% dos sobreviventes padece deficiencias neurolóxicas residuais.
Aínda que algúns casos de infección por virus Nipah poden ser asintomáticos ou leves, a maioría dos infectados experimentan dúas síndromes clínicas principais: a encefalite e unha afectación predominantemente respiratoria, ambos con alta mortalidade. Os síntomas iniciais son similares aos da gripe, con febre alta, dor de cabeza e mialxia. Algúns pacientes presentan somnolencia, desorientación e convulsións. Moitos entran en coma.
Como se transmite?
Os morcegos fruxívoros do xénero Pteropus, os chamados raposos voadores, son os reservorios principais do virus e poden transmitir o patóxeno a través dos excrementos e da saliva. A transmisión pode ocorrer de morcegos a humanos ou a través de porcos, que son os hóspedes intermediarios, pero tamén de humano a humano. A propagación entre persoas xera preocupación sobre a posibilidade de que o virus Nipah sexa capaz de causar unha nova pandemia mundial.
Existen tres vías de transmisión principais: o consumo de alimentos contaminados, o contacto con fluídos corporais humanos ou animais infectados e a exposición a pingas ou aerosois. A forma habitual de contaxio en persoas é mediante o consumo de alimentos contaminados que estiveron expostos aos morcegos ou por contacto directo con animais domésticos infectados —en particular porcos—, probablemente a través das membranas mucosas.
Bebidas contaminadas
Unha das fontes máis probables de infección nos gromos que ocorreron en Bangladesh (onde o patóxeno foi recoñecido por primeira vez en 2001) e na India é o consumo de zume de palmeira datileira, moi popular en varios países asiáticos.
Por desgraza, tamén é moi apreciado polos morcegos fruxívoros que pola noite sobrevoan as plantacións lambendo o zume derramado polas palmeiras e que os oriúndos colleitan a través dun cunco suxeito ao tronco. Así mesmo é probable que estes animais ouriñen ou defequen preto do cunco. Cada día, á primeira hora da mañá, os vendedores locais comezan a mercadear co zume fresco e sen pasteurizar, provocando sen querer un potencial gromo de virus Nipah.
Nos 11 gromos que xurdiron en Bangladesh entre 2001 e 2011, 196 persoas foron infectadas, das cales 150 morreron. Este ano, desde o 4 de xaneiro ata o 13 de febreiro, foron notificados once casos, incluídas oito mortes en dous distritos de Bangladesh. Iso supón unha taxa de letalidade do 73%.
No punto de mira
Hoxe en día, o virus Nipah é unha ameaza preocupante e por iso foi clasificado como patóxeno de Grupo de Risco 4/ BSL4, o máis alto que existe.
Ademais, foi incluído pola Organización Mundial da Saúde no plan de investigación e desenvolvemento que identifica enfermidades e patóxenos que poden causar unha emerxencia de saúde pública e carecen de tratamentos e vacinas efectivos. Na actualidade, ditos tratamentos están limitados a coidados de apoio, incluído o descanso, a hidratación e o manexo dos síntomas a medida que aparecen.
Nas áreas onde o patóxeno está presente e houbo gromos recentes, a xente debería ter en conta, entre outras, as seguintes medidas preventivas: lavar as mans regularmente con auga e xabón; evitar o contacto con morcegos ou porcos enfermos; eludir as áreas onde descansan ou están activos os morcegos; evitar o contacto co sangue ou os fluídos corporais de calquera persoa que poida estar infectada co virus ou que tivese contacto cunha persoa infectada; e non comer ou beber produtos que poidan estar contaminados por morcegos, como zume cru de palmeira datileira, froita crúa ou froita que está no chan.
Tratamentos e vacinas en marcha
Por fortuna, existen tratamentos en desenvolvemento e en avaliación que poden resultar útiles para combater as infeccións polo virus Nipah. Un deles é o anticorpo monoclonal humano M 102.4, que completou os ensaios clínicos de fase 1 e foi utilizado con carácter compasivo (autorizado de modo excepcional), xa que demostrou resultados positivos.
Pola súa banda, o fármaco antiviral Remdesivir revelouse eficaz en primates non humanos cando foi administrado como profilaxes postexposición e pode ser complementario aos tratamentos inmunoterapéuticos.
Tamén hai varias vacinas en desenvolvemento. Nun ensaio realizado con monos verdes africanos, unha vacina baseada no vector ChAdOx1, o mesmo que utilizou a vacina de AstraZeneca contra a covid-19, xerou unha forte resposta humoral e celular nos simios a partir dos 14 días posteriores á vacinación inicial.
Ademais, outra vacina experimental contra o virus Nipah, a mRNA-1215, que está baseada en ARNm, está a ser probada, con boas expectativas, en adultos sans de entre 18 e 60 anos.
E por último, están en marcha ensaios cunha vacina vectorial viva, atenuada e recombinante do virus da estomatite vesicular PHV02. Ademais, O Centro Internacional para a Investigación de Enfermidades Diarreicas en Bangladesh tamén está a estudar a uns 50 sobrevivientes do virus Nipah para comprender mellor a resposta do organismo ao virus e apoiar o desenvolvemento de vacinas.
Tendo en conta as ferramentas actuais, é posible que pronto teñamos estratexias eficaces para loitar contra o virus Nipah.
*Raúl Rivas é catedrático de Microbioloxía na Universidade de Salamanca e membro da Sociedade Española de Microbioloxía.
Cláusula de divulgación: Raúl Rivas González non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis alá do cargo académico citado.
