Empeza a despuntar o día, pero non é un día calquera. As nenas e os nenos revólvense inquietos nas súas camas, co estómago cheo de bolboretas e o cerebro fervendo de ilusión. Saben que hoxe será o gran día, ese que levan semanas esperando, impacientes. Desfanse das sabas cunha présa inusual e corren rápidos e veloces ao salón de casa. Que lles deixará Papá Noel durante a noite? Os seus soños fixéronse realidade?
Como cada ano por estas datas, achégase o Nadal, e con ela a ilusión e a maxia para millóns de persoas en todo o mundo. Papá Noel, Santa Claus, os Reis Magos de Oriente, a árbore de Nadal, o tió… Todas as culturas teñen seres máxicos que nos alegran as festas do Nadal coa súa presenza e cos seus agasallos. E que, ao mesmo tempo, convídannos a reflexionar sobre o que fixemos durante os últimos doce meses e o que nos propoñemos facer o próximo ano.
Os adultos sabemos que son seres froito da imaxinación e dunha ilusión compartida. Pero a maior parte dos nenos e nenas non pensan do mesmo xeito. Para eles son tan reais como nós mesmos.
Crer fainos felices
Hai 43 anos, en 1978, un traballo pioneiro realizado por investigadores da facultade de Psicoloxía da Universidade de Texas en Austin, nos EEUU, revelou que as nenas e os nenos que cren na existencia destes seres máxicos durante máis tempo terminan sendo, en media, adultos máis felices. Tal como soa. Crer en seres máxicos durante a infancia favorece a nosa felicidade mesmo cando xa somos adultos.
Segundo as súas investigacións, realizadas con menores norteamericanos, o 85% das nenas e nenos de 4 anos cren sinceramente na existencia de Papá Noel. Esta porcentaxe redúcese ao 65% aos seis anos, e a só o 25% ao alcanzar os oito.
Pois ben, ata esta idade de oito anos, canto máis tempo se cre na existencia da maxia do Nadal, máis probabilidade hai de que ao alcanzar a idade adulta sexan felices. Non é motivo suficiente para manter estas tradicións, as propias de cada cultura?
Sen dúbida é suficiente, pero en ciencia é necesario buscar explicacións a todos os experimentos que se fan. Así que, por que sucede isto? Xa neste traballo de 1978 e nun par de estudos posteriores realizados polo mesmo equipo de investigación demostrouse algo crucial: crer nestes seres máxicos durante a primeira infancia non implica en ningún caso que ao alcanzar a adultez estes nenos e nenas vaian ser supersticiosos, algo que sen dúbida pode preocupar a algunhas familias. A preadolescencia encárgase de poñelo todo no seu sitio, de que aprendan a distinguir entre fantasía e realidade.
Reflexión e planificación
Tampouco é certo, como se dixo en máis dunha ocasión, que enganalos facéndolles crer que estes seres máxicos son reais lles vaia a producir algún trauma cando descubran a verdade. É máis, é precisamente aquí onde empezan as vantaxes de crer na maxia durante a infancia. Porque o simple feito de razoar por si mesmos que non poden ser reais, normalmente entre os seis e oito anos, estimula zonas do seu cerebro que lles van a resultar cruciais durante a adultez.
Referímonos a áreas da denominada cortiza prefrontal implicadas, precisamente, na capacidade de reflexión. Unhas áreas que tamén se estimulan cando lles pedimos que pensen no que fixeron durante os últimos meses e que se fagan bos propósitos para o próximo ano. Reflexión e planificación son dúas capacidades cognitivas importantes durante a vida adulta. Pero hai máis, moito máis.
A ilusión de esperar a que chegue o gran día pode chegar a ser abafadora para os nenos e as nenas. Pero saben que deben esperar, o que obriga aos seus cerebros en desenvolvemento a xestionar a súa impaciencia e as súas emocións, desbordadas. A capacidade de regular as emocións e de demorar as recompensas tamén se xestiona desde a cortiza prefrontal.
De feito, trátase dunhas capacidades cognitivas cruciais durante a adultez que, noutros moitos traballos, relacionáronse precisamente coa sensación de benestar. As persoas adultas con máis capacidade para xestionar as emocións e de demorar as recompensas adoitan manifestar sentirse máis felices. Por este motivo, o adestramento da paciencia durante a infancia favorece a felicidade na idade adulta.
As neuronas do espírito do Nadal
Diciamos que en ciencia é necesario buscar explicacións aos resultados dos experimentos, pero ademais en neurociencia é importante identificar con certeza que redes neuronais están implicadas en calquera aspecto cognitivo. Un novo traballo publicado hai seis anos, en 2015, esta vez por investigadores da Universidade de Copenhague, en Dinamarca, demostrou a existencia do que se veu en chamar “a rede neuronal do espírito do Nadal”.
Utilizando técnicas de rastrexo cerebral, como a resonancia magnética funcional, que permite monitorar en vivo e en directo a actividade do noso cerebro, demostraron que a ilusión e a maxia que rodea as festas do Nadal activa de forma específica diversas áreas cerebrais. Especialmente o denominado lóbulo parietal, que se sabe que está implicado na integración e interpretación dos sentidos e na espiritualidade. Ambos os aspectos merecen unha explicación.
Recibimos informacións da nosa contorna constantemente, a través dos órganos dos sentidos. Cada sentido transmítelle ao noso cerebro un tipo diferente de información (visual, auditiva, táctil, olfativa, etcétera). As redes neuronais do lóbulo parietal encárganse de integralos todos para que, ao final, a percepción que teñamos da realidade sexa única, non fragmentada.
Pois ben, viuse que esta integración, cando se produce de maneira efectiva e eficiente, incrementa a confianza nun mesmo e na contorna, o que se traduce nunha maior sensación de benestar. De novo, a súa exercitación durante a infancia mellora o benestar ao alcanzar a idade adulta.
Con respecto á espiritualidade, non é sinónimo de relixiosidade nin implica ningún tipo de credulidade irreflexiva. No contexto da neurociencia cognitiva defínese como a sensación de pertenza a un todo máis amplo, e relaciónase coa sociabilidade e a empatía. E ambas as (sociabilidade e empatía) permítennos inferir mellor os estados emocionais dos demais, ademais de incrementar a percepción subxectiva de benestar.
Con todo o exposto, sobran motivos para gozar da maxia e a ilusión do Nadal. Contaxiémola ás nenas e aos nenos e deixemos que gocen tanto tempo como sexa posible do feito de ser precisamente isto, nenos e nenas. Non lles fagamos medrar antes de tempo. Que descubran por si mesmos a realidade que se esconde tras estes seres máxicos. De adultos serán, moi probablemente, máis felices.
*David Bueno i Torrens é profesor e investigador da Sección de Xenética Biomédica, Evolutiva e do Desenvolvemento. Director da Cátedra de Neuroeducación UB-EDU1ST, da Universitat de Barcelona
Cláusula de divulgación: David Bueno i Torrens non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer vínculos relevantes máis alá do cargo académico.
