Como aproveitar as vacacións? A ciencia dáche a clave para liberarte do estrés

*Un artigo de

Pasaches os últimos días nunha nube polas túas próximas e merecidas vacacións, e volverás soñar esperto con elas en canto remates de ler este artigo. E o certo é que os beneficios dunhas boas vacacións pódense sentir mesmo antes de que empece a viaxe. Estudos científicos demostran que o feito de esperar unha recompensa futura pode ser incluso máis gratificante que a propia recompensa. Isto é así grazas a unha pequena molécula chamada dopamina, da que falaremos máis adiante.

Pero, antes de continuar, reflexionemos sobre algunhas cuestións. Son realmente necesarias as vacacións? Por que as necesitamos? E, sobre todo, cales son os beneficios dos días de lecer?

O descanso aumenta a flexibilidade cognitiva

Aínda que poida parecer incrible, existe moi pouca literatura científica que explore os beneficios directos das vacacións sobre o noso cerebro. O que si parece indiscutible é que son imprescindibles. Así o concluíu un estudo de 2016 no que participaron 46 traballadores dunha empresa holandesa.

Aos traballadores pedíuselles que se sometesen a unha proba na que se lles entregaban obxectos (por exemplo, un martelo) e pedíaselles o maior número de usos para os seus obxectos no menor tempo posible (ferramenta de construción, arma, etc.). O que observaron os investigadores é que, despois de dous ou tres semanas de vacacións, os traballadores tiñan unha maior flexibilidade cognitiva. Ou, dito doutro xeito, eran capaces de pensar nun maior número de usos para os obxectos en comparación cos resultados obtidos un par de semanas antes das vacacións.

A maioría dos estudos coinciden en que, desde un punto de vista biolóxico, unha das principais razóns deste aumento da flexibilidade cognitiva —e dos beneficios das vacacións en xeral— é a redución do estrés.

Todos estaremos de acordo en que o traballo xera estrés. Pero hai que facer unha pequena distinción: o estrés en si mesmo non ten por que ser malo. Cando é esporádico, adoita ser mesmo beneficioso porque activa mecanismos que nos axudan a levar a cabo as accións cotiás do noso traballo, como cumprir un prazo (os autores deste artigo estamos a traballar niso agora mesmo).

O “outro estrés” —o que ten connotacións negativas para todos— é o estrés crónico. Prodúcese cando se prolonga no tempo, xa sexa porque estamos sometidos a unha presión constante ou debido a situacións que non podemos manexar. Xera fatiga, maiores niveis de ansiedade, irritabilidade e ira. E si, definitivamente é malo.

Receita para unhas vacacións que recargan as pilas

O principal que unhas boas vacacións poden facer pola nosa saúde mental é precisamente reducir os niveis de estrés crónico. Cando estamos ociosos, o noso cerebro é capaz de reverter —polo menos temporalmente— os efectos negativos de estar baixo tensión. E aquí vén a clave: para que as vacacións sexan realmente efectivas, temos que asegurarnos de que realmente nos liberan de o estrés do noso traballo. É dicir, debemos evitar seguir con tarefas pendentes, contestar correos electrónicos etc.

Doutra banda, é fundamental evitar que as vacacións nos xeren novas situacións estresantes.

Outra clave é gozar da espera. Por que o mero feito de esperar as nosas vacacións nos fai felices? Hai uns parágrafos mencionabamos a dopamina, que se produce nas neuronas de dúas rexións cerebrais coñecidas como a substancia negra (pola súa cor escura ao microscopio) e a área tegmental ventral (situada no centro do noso cerebro, máis ou menos detrás das orellas).

Ambas rexións, que albergan entre 400.000 e 600.000 neuronas nos seres humanos, envían axóns a numerosas zonas do cerebro. A través da liberación de dopamina, desempeñan un papel clave nas sensacións pracenteiras que provocan as novas experiencias e recompensas. Por tanto, saber que se achegan as vacacións aumenta os niveis de dopamina no noso cerebro e proporciónanos esa sensación de pracer.

Do mesmo xeito, as mellores vacacións son aquelas nas que gozamos de novas experiencias (como explorar lugares diferentes) e recompensas (como esa mariscada que levamos esperando todo o ano). Por suposto, o que un atopa gratificante é completamente subxectivo, e o que é pracenteiro para unha persoa pode causar estrés noutras.

Desfrutar ou non desfrutar

Este sistema que xera pracer tamén se ve afectado durante o estrés crónico. A ciencia demostra que niveis elevados ou crónicos de estrés, como aos que estamos sometidos ao longo do ano durante a nosa xornada laboral, son capaces de provocar unha redución na cantidade de dopamina liberada e/ou cambios en como se metaboliza.

O peor é que os cambios non só se producen na substancia negra ou na área tegmental ventral. Descubriuse que o estrés crónico é capaz mesmo de cambiar o número de receptores de dopamina nas áreas que reciben estas proxeccións. Cando isto ocorre, adoitan aparecer comportamentos depresivos. Por tanto, unhas vacacións que nos liberen do estrés axudarán a reequilibrar o sistema dopaminérxico.

O que aínda non está do todo claro é se tomar vacacións durante un longo período proporciona mellores efectos que facelo de forma graduada e en períodos máis curtos.

Sexa como sexa, unhas boas vacacións son boas para nós. Así que animamos aos nosos lectores a que busquen actividades que lles fagan sentirse ben, recarguen a súa enerxía e reduzan o seu estrés para reiniciar o seu sistema dopaminérxico. Felices vacacións!

*Juan Pérez Fernández é investigador Ramón y Cajal no CINBIO da Universidade de Vigo. Roberto de la Torre Martínez é investigador no departamento de Neurociencias do Karolinska Institutet.

Cláusula de divulgación: As persoas asinantes non son asalariadas, nin consultoras, nin posúen accións, nin reciben financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declararon carecer de vínculos relevantes máis alá do cargo académico citado anteriormente.